İslamiyet öncesi İlkler:
- Türklerin ilk yazılı metni: Orhon(Göktürk) Kitabeleri
- İlk nutuk: Orhon Kitabeleri
- Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin: Orhon Kitabeleri
- İlk Türk destanı: Alp Er Tunga (Dünyanın bilinen ilk destanı: Sümerlilerin Gılgamış Destanı'dır)
- Türk edebiyatında yazıya geçirilen ilk masal: Billur Köşk Masalları
- Dünyanın halen yaşayan en büyük ve Müslüman ilk Türk destanı: Manas (Kırgızlar)
Edebiyat Tarihinde İlkler:
- İlk edebiyat tarihçimiz: Abdulhalim Memduh Efendi
- Batılı anlamda ilk edebiyat tarihçimiz: Mehmet Fuat Köprülü
- Batı etkisinde edebiyatın ilk temsilcisi: Şinasi
- Edebiyatımızda ilk özel gazeteyi çıkaran, noktalama işaretlerini ilk kullanan kişi: Şinasi (Noktalama işaretlerini ilk olarak Şair Evlenmesi'nde kullanmıştır.)
- Fransızcadan ilk çeviri yapan: Şinasi
- İlk kez folklor araştırması yapan: Şinasi
- Edebiyat kelimesini ilk kez kullanan kişi: Şinasi
- Edebiyatımızda nesnel eleştirinin nasıl yapılacağını açıklayan: R. M. Ekrem
- İlk edebi bildiri yayımlayan topluluk: Fecr-i Âtî
- Milli edebiyatın oluşumuna öncülük eden isim: Mehmet Emin Yurdakul
- Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan: Mehmet Emin Yurdakul
- Türk aydınları arasında heceyi ilk deneyen kişi: Mehmet Emin Yurdakul
- Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı: Genç Kalemler
- Cumhuriyet döneminde kurula ilk topluluk: Yedi Meşaleciler
- Cumhuriyet sonrası ilk beyanname yayımlayan topluluk: Yedi Meşaleciler
- Edebiyatımızda yayımlanan ilk ortak kitap: Yedi Meşale
- Edebiyatımızda yayımlanan ikinci ortak kitap: Garip
- Edebiyatımızda epik tiyatronun kurucusu: Haldun Taner
- Edebiyatımızda post-modern eserler veren ilk yazar: Oğuz Atay-Tutunamayanlar
- Türk-i Basit akımının öncüsü: 15.yy Aydınlı Visali
- Türk-i Basit akımının en önemli temsilcileri: Edirneli Nazmi, Tatavlalı Mahremi
- Sebk-i Hindi akımının ilk temsilcisi: Naili
- Sebk-i Hindi akımının en önemli temsilcisi: 18.yy Şeyh Galip
- Mahallileşme akımının temsilcisi: Nedim
- İlk alfabemiz: Göktürk Alfabesi
- Tasavvuf edebiyatının kurucusu: Hoca Ahmet Yesevi
- Bilinen ilk Türk şair: Aprınçor Tigin
- Bilinen ilk Türk yazar: Yollug Tigin
- Matbaada basılan ilk kitap: Vankulu Lügati
- İlk edebi tartışma: Ziya Paşa X Namık Kemal
- Türk masalları ilk defa yurt dışında 16.Lui döneminde Fransa'da yayımlanmıştır.
- Türk masallarını ilk defa derleyen I. Kunoş adlı bilim adamıdır.
- Türkçenin ilk gramer kitabını Baskakov yazmıştır.
- İlk sansür: Ali Kararnamesi
- Türkiyat Mecmuasını ve Türkiyat Enstitüsünü Atatürk'ün teşvikiyle Fuat Köprülü kurmuştur. (Kuruluş yeri İstanbul'dur.)
- Türkiye adı ilk olarak Bizans kaynaklarında geçmiştir.
Yapılan ilk çeviriler:
- İlk şiir çevirisi: Şinasi-Tercüme-i Manzume
- İlk çeviri roman: Yusuf Kamil Paşa-Telemak(Fenelon'dan)(1859)
- İlk çeviri tiyatro: Ahmet Vefik Paşa-Zor Nikah(Moliere)(Uyarlama eser)
Roman hakkında ilkler:
- İlk yerli roman: Şemsettin Sami-Taaşuk-ı Tal'at ve Fıtnat
- İlk edebi roman: Namık Kemal-İntibah (Karakter tahlilinin ve tasvirim yoğun olduğu ilk romandır.)
- İlk tarihi roman:Namık Kemal-Cezmi (Ahmet Mithat'ın "Yeniçeriler"i de ilk tarihi roman demesi olarak görülür.)
- Batı tekniğine uygun yazılmış ilk roman: Halit Ziya Uşaklıgil-Aşk-ı Memnu
- Batı tekniğine uygun olarak yazılmış ilk realist roman: Halit Ziya Uşaklıgil-Mai ve Siyah
- İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem-Araba Sevdası
- İlk köy romanı: Nabizade Nazım-Karabibik
- İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf-Eylül
- En başarılı psikolojik roman yazarımız: Peyami Safa-Dokuzuncu Hariciye Koğuşu
- İlk tezli roman: Mizancı Murat Bey-Turfanda mı Turfa mı?
- Kurtuluş Savaşını doğrudan işleyen ilk roman: Halide Edip Adıvar-Ateşten Gömlek
- İlk üst kurmaca özellikler taşıyan roman: Ahmet Mithat Efendi-Müşahedat
- İlk natüralist roman ya da uzun hikaye: Nabizade Nazım-Zehra (Aynı zamanda ilk psikolojik roman denemesi, tezli roman)
- İlk kadın romancımız: Fatma Aliye Hanım-Muhadarat
- Türk edebiyatında iç monolog tarzında yazılmış ilk roman: Adalet Ağaoğlu-Bir Düğün Gecesi
- İlk çocuk romanı: Mahmut Yeşari-Bağrı Yanık Ömer
- Ülkemizdeki basılan ilk çizgi romanlarda biri Kara Maske'dir.
- İlk yerli çizgi roman Türk kahramanı Köroğlu'dur.
- Edebiyatımızda mektup roman türünün ilk örneği: Hüseyin Rahmi Gürpınar-Mutallaka
Hikaye hakkında ilkler:
- İlk yerli hikaye kitabı: Ahmet Mithat Efendi-Letaif-i Rivayat
- Batılı anlamda başarılı ilk hikaye: Şemsettin Sami-Küçük Şeyler
- Batılı anlamda ilk fabl örneği: Şinasi-Eşek ile Tilki Hikayesi (Ahmet Mithat'ın "Kıssadan Hisse"si de ilklerdendir.)
- Hikaye türünü ciddiye alan ve konuşma diliyle yazılmış ilk hikayeyi Ömer Seyfettin yazmıştır.
- Hikayede Anadolu'yu gerçek anlamda işleyen ilk sanatçı: Refik Halit Karay
- Yayınlanmış ilk öykü kitabı: Emin Nihat Tarlan-Müsameratname (Şemsettin Sami'nin Küçük şeyleri basılan ilk küçük öykü kitabı)
Şiirde ilkler:
- İlk mensur şiir: Halit Ziya Uşaklıgil-Mensur Şiirler, Mezardan Sesler
- İlk kafiyesiz şiir denemesi: Abdülhak Hamit Tarhan-Validem
- İlk Pastoral şiir: Abdülhak Hamit Tarhan-Sahra
- İlk köy şiiri: Muallim Naci- Köylü Kızların Şarkısı
- İlk hece ölçüsünün kullanıldığı çocuk şiiri: Tevfik Fikret-Şermin (İlk çocuk şiir kitabı)
- Aruzu Türkçeye Uyarlayan İlk Şair: Tevfik Fikret
- İlk serbest müstezatı deneyen şair: Tevfik Fikret
- Şiirde noktalama işaretlerini ilk kez kullanan sanatçı: Tevfik Fikret
- İlk serbest vezni kullanan kişi: Nazım Hikmet (1929)
- Edebiyatımızda ilk anjabmanı Tevfik Fikret kullanmıştır.
- İlk marş: Mahmudiye Marşı (1829)
- İlk milli marş: İstiklal Marşı (1921)
Tiyatroda ilkler:
- İlk yerli tiyatro: Şinasi-Şair Evlenmesi (1859)
- Hece ile yazılan ilk manzum tiyatro: Abdülhak Hamit Tarhan-Nesteren
- Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro: Abdülhak Hamit Tarhan-Eşber ya da Sardanapal
- Sahnelenen ilk tiyatro eseri: Namık Kemal-Vatan yahut Silistre
- İlk epik tiyatro: Haldun Taner-Keşanlı Ali Destanı
- İlk Müslüman kadın tiyatrocu: Afife Jale
- İlk çocuk tiyatromuz: M. Kemal Küçük-Çouklara Tiyatro Dersi/Gülemeyen Çocuk
- İlk kabare tiyatrosu: Haldun Taner-Deve kuşu Kabare Tiyatrosu (1962)
Makale, İnceleme-Araştırma türünde ilkler:
- İlk makale örneği: Şinasi-Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi
- İlk eleştiri: Namık Kemal-Tahrib-i Harabat, Takip (İlk eleştirmen)
- İlk atasözü derlemesi: Şinasi-Durub-ı Emsal-i Osmaniye
- İlk şiir antolojisi: Ziya Paşa-Harabat
- İlk Röportaj örneği: Ziya Paşa-Rüya
- İlk fıkra yazarımız: Ahmet Rasim
- İlk ansiklopedi: Şemsettin Sami-Kamusul Alam (tarih ve coğrafya)
- İlk Türkçe sözlük: Şemsettin Sami-Kamus-ı Türki
- İlk bibliyografya: Katip Çelebi-Keşfü'z-Zünun
- Türkçe ilk dil bilgisi kitabı: Süleyman Paşa-Sarf-ı Türki
- İlk özdeyiş örnekleri: Direktör Ali Bey-Lehçetü'l Hakayık
- Okullar için hazırlanan ilk edebiyat kitabı: R. M. Ekrem-Talim-i Edebiyat
- Lügat/sözlük hakkında yazılan ilk lügat: D. Mehmet Doğan-Bir Lügat Bulamadım
Gazete ve Dergide ilkler:
- İlk resmi Türkçe gazete: Takvim-i Vakayi (1831) (Ülkedeki ilk gazete Zimirini(1824))
- İlk yarı resmi Türkçe gazete: Ceride-i Havadis (1840)
- İlk özel gazete:Tercüman-ı Ahval (1860)
- İlk dergi örneği:Münif Paşa-Mecmua-ı Fünun(1861)
- İlk edebiyat dergimiz: Hazine-i Evrak
- En uzun ömürlü edebiyat dergisi: Yaşar Nabi Nayır-Varlık
- İlk mizah dergisi: Teodor Kasap-Diyojen
- İlk Türkçe mizah gazetesi: Vartan Paşa-Boşboğaz Bir Adem
- İlk anket düzenleyen dergi: Mektep (Karabet Efendi)
- Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı: Genç Kalemler
- İlk çocuk yayınları: Etfal ve Mümeyyiz (1869)
- İlk çocuk gazetesi: Mümeyyiz
- İki şehzade arasındaki mücadeleyi ilk anlatan kişi: Abdulvasi Çelebi-Manzum Osmanlı Tarihi (Mehmet Çelebi-Mustafa Çelebi)
Gezi Yazısı, Günlük, Deneme türünde ilkler:
- Günlük terimini kullanan ilk yazar: Falih Rıfkı Atay
- Batılı anlamda ilk günlük: Direktör Ali Bey-Seyahat Jurnali
- Hayatını İngilizce yazan ilk yazar: Halide Edip Adıvar
Divan edebiyatında ilkler:
- İslami dönem ilk yazılı eser: Yusuf Has Hacip-Kutadgu Bilig (Aynı zamanda ilk mesnevi, aruzla yazılan ilk eser, ilk didaktik (şiir) eser ve ilk siyasetname örneğidir.)
- Türk dilinin ilk sözlüğü ve ilk dil bilgisi kitabı: Kaşgarlı Mahmut: Divan-ı Lügati't Türk
- İlk Türkçe sözlük: Şemsettin Sami-Kamu's-ı Türki
- Edebiyatımızda ilk fabl örneği: Şeyhî-Harname
- İlk tezkire: Ali Şîr Nevai-Mecalisü'n Nefais
- Anadolu sahasında yazılan ilk tezkire: Edirneli Sehî Bey-Heşt Behişt
- İlk seyahatname: Seydi Ali Reis-Miratü'l Memalik
- Türk edebiyatındaki en önemli gezi yazısı: Evliya Çelebi-Seyahatname
- İlk bibliyografya: Katip Çelebi-Keşfu'z-Zünun
- İlk hamse sahibi: Ali Şir Nevai
- İlk anı/hatıra: Babürşah-Babürname
- Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa
- İlk divan şairimiz: Hoca Denhani (Anadolu'da sultana kaside sunan ilk kişi, ilk Türkçe kaidelerin sahibi, din dışı konuları işeyen ilk şair)
- İlk divan sahibi sanatçımız: Yunus Emre
- Son önemli divan şairi: Şeyh Galip
- Divan edebiyatında şarkı türünü ilk kullanan: Nedim
- Edebiyatımızda çocuklar için yazılmış ilk eserler: Nabi-Hayriye, Sünbülzade Vehbi-Lütfiye
- Türk idarecileri ve beyleri arasında ilk divan sahibi kişi: Kadı Burhaneddin
- İlk menkıbenin yazarı: Elvan Çelebi (Aşık Paşa'nın oğlu)
- İlk şehrengiz: Mesihi (15.yy) (16.yy.da Zati, Edirne şehrengizini yazmıştır.)
- İlk defa kahramanın ağzından gazel yazan sanatçı: Şeyyad Hamza (Aynı zamanda çocuklar içinşiir yazan ilk kişi)
- Türk edebiyatının en büyük lirik şairi: Fuzuli
- Mevlana hakkında bahseden en eski kaynak kime aittir? Sultan Veled
Yorumlar
Yorum Gönder