Türkçenin imla ve noktalama kurallarına uygun olarak kullanılması yazı dilinin etkili bir biçimde kullanılması açısından önemlidir. Yazı dilinde yapılan imla ve noktalama hataları metin ne kadar iyi hazırlanmış olursa olsun etkililiğinin azalmasına sebep olacaktır ve metnin değerini düşürecektir. Bu nedenle iyi bir metin hazırlamanın ilk şartlarından biri de yazım ve noktalama konusuna hakim olmaktır.
Türkçenin imla kuralları günümüze varana kadar birçok kez değişime uğramıştır. Belki de bu nedenle Türkçenin yazım kuralları sık sık karıştırılmakta ve hata yapılmaktadır. Şimdi kısaca yazım kurallarını inceleyeceğiz.
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Noktalama işaretlerini doğru bir şekilde kullanmak, metinde verilmek istenen duygu ve düşüncenin doğru bir şekilde aktarılması açısından büyük bir önem taşımaktadır. Metnin açıklığını sağlamak açısından noktalama işaretleri büyük önem taşır.
Nokta
- Cümlenin sonuna,
- Bazı kısaltmaların sonuna,
- Sayılardan sonra sırayı bildirmek amacıyla,
- Eğer sayılar arka arkaya sıralandıysa en sondakine,
- Tarihlerin yazılışlarında gün, ay ve yıl gösteren sayıları birbirinden ayırırken,
- Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak amacıyla,
- Bir metinde maddeleri gösteren harf ve rakamları kullanırken,
- Kitap, dergi vb.nin künyelerini gösterirken,
- Ağ adreslerini gösterirken,
- Matematik işlemlerinin bazılarında,
- Dört ve dörtten fazla rakamlı sayılarda sondan sayılmak üzere üçerli gruplara ayrılarak yazılan sayıların arasına nokta konur.
Örnek:
20.yy.da gerçekleşen I. Dünya Savaşı, 28.07.1914 tarihinde Avrupa'da başlamış ama dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin katılmasıyla "Dünya Savaşı" olarak adlandırılmıştır.
Kaplan, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, İstanbul: 1979.
4.5=20
Tren 13.50'de kalkacak.
3, 4, 5 ve 6. sayfayı dikkatle okuyunuz.
Not: Tarihlerde ay adları yazıyla yazıldıysa nokta konmaz. Örnek: 28 Temmuz 1914
Virgül
- Eş görevli kelime gruplarını ayırırken,
- Sıralı cümleleri ayırırken,
- Uzun cümlelerde yüklemi vurgulamak amacıyla,
- Ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak amacıyla başa ve sona,
- Anlama güç kazandırmak amacıyla yapılan tekrarların arasına,
- Tırnak içine alınmayan alıntı cümlelerden sonra,
- Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna,
- Hitap etmek amacıyla kullanılan kelimelerden sonra,
- Ret, kabul, teşvik bildiren evet, peki, hayır, başüstüne, öyle, haydi gibi kelimelerden sonraki cümleye bağlı olarak,
- Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla bağlantısının olmadığını göstermek amacıyla,
- Kesirli sayıların yazılışında,
- Art arda gelen zarf fiil alan kelimelerden sonra(birden fazla olmalı),
- Özne olarak kullanılan zamirlerden sonra (Bu, Şu, O),
- Eser künyesi verilirken virgül kullanılır.
Örnek:
Tarık Bey, patronun geldiğini görür görmez, ona yapılan hazırlıkların tüm detaylarını anlatmak için yanına gitti ve detaylı bir şekilde rapor verdi.
Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım.
Hayır, bu iş benim istediğim gibi olacak.
Kalktı, yürüdü, otobüse bindi.
Pazardan domates, biber, patlıcan ve kabak alan Sevim Hanım, kışa hazırlık için erzak yapmak üzere onları mutfağa götürdü.
Akşam, yine akşam, yine akşam,
Göllerde bu dem bir kamış olsam! (Ahmet Haşim)
Bu akşam bize gelecek misin, diye sordu.
Yaşlı, adamı görünce şaşırdı.
İyice düşünüp, etrafına dikkatle bakarak konuşmasını sürdürdü.
O, zeki biriydi.
Kaplan, Mehmet, Hikaye Tahlilleri, İstanbul: 1979.
23,6
Not: Zarf fiilden sonra virgül konabilmesi için cümlede birden fazla zarf fiil olması gerekir. Bağlaçlardan sonra virgül konmaz. Tekrarlı bağlaçlardan (hem ... hem) önce veya sonra virgül konmaz. Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılan da/de bağlacından sonra virgül konmaz. Şart ekinden (-sa/-se) sonra virgül konmaz. Cümlede -ınca/-ince anlamıyla zarf fiilden sonra kullanılan mı/mi ekinden sonra virgül konmaz.(Örnek: Sevdim mi tam severim.)
Noktalı Virgül
- Cümle içinde virgülle ayrılmış tür ve takımları ayırmak için,
- Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmak için,
- İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül konabilir.
Türkiye, Fransa, İngiltere; Ankara, Paris, Londra.
At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
Aslı; kendine güveni olan, zeki ve başarılı bir kadındı.
İki Nokta
- Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna,
- Kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümlenin sonuna,
- Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra,
- Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadeden sonra,
- Ses bilgisinde uzun ünlüyü göstermek amacıyla,
- Genel ağ adreslerinde,
- Matematikte bölme işlemi olarak kullanılır.
Tanzimat Edebiyat akımına bağlı sanatçılardan bazıları şunlardır: İbrahim Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa.
Bu kurumun amacı şuydu: Türkçeyi korumak.
Ka:til
Üç Nokta
- Tamamlanmamış cümlelerin sonuna,
- Kaba sayıldığı için veya başka bir nedenden dolayı yazılmak istenmeyen kelimelerin ve bölümlerin yerine,
- Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümler yerine,
- Ünlem ve seslenmelerde anlamı pekiştirmek amacıyla,
- Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda,
- Sözün bir yerde kesilerek geriye bırakılan kısmının okuyucunun hayal dünyasına bırakmak veya ifadeyi güçlendirmek için üç nokta konur.
Oysa yaşanacak çok şey vardı ama...
Mahkum B...'den alınıp S...'ye nakledildi.
.... ve arabasıyla sağa döndü. Yol boyunca hiç konuşmadı...
Bekle ... Beklesene be!..
Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz! (F.N. Çamlıbel)
Not: Üç nokta yerine iki nokta veya daha fazla nokta kullanılmaz ama ünlem ve soru işareti kullanıldığında üç nokta yerine iki nokta kullanılması yeterlidir.
Soru İşareti
- Soru eki veya soru sözü içeren cümlelerin sonuna,
- Soru bildiren ama soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna,
- Bilinmeyen veya kesin olmayan yer, tarih vb. durumlar için soru işareti kullanılır.
Bunu nasıl yaparsın?
Adınız?
Metin 21 Mart'ta (?) doğdu.
Not: Sıralı cümlelerde soru işareti en sona konur. mı/mi eki zarf tümleci olduğu cümlenin sonuna soru işareti konmaz.
Ünlem İşareti
- Korku sevinç vb. duyguları anlatan cümlelerin sonuna,
- Seslenme, hitap ve uyarı sözcüklerinden sonra,
- Alay, kinaye ve küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözcüklerin ardından yay ayraç içinde ünlem işareti konur.
Ne hayatlar var!
Ahmet! Sana diyorum.
O kadar saf (!) ki dolandırmadığı insan kalmadı.
Not: Ünlem işareti seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir.
Kısa Çizgi
- Satıra sığmayan kelimeler bölünürken,
- Cümlede ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için ara söz ve cümlelerin başına ve sonuna,
- Sözcüklerin kök, gövde ve eklerini ayırmak amacıyla, (İsim, fiil kökenli)
- Heceleri göstermek için,
- Sözcükleri arasına konarak ile, ve gibi anlamlar vermek için,
- Ekleri gösterirken, (İsim ve fiil yapan ekler)
- Matematikte çıkarma işlemi olarak,
- Sıfırdan küçük değerleri gösterirken kısa çizgi kullanılır.
ara-ş-tır-ma (Kök, ek)
a-raş-tır-ma (heceleme)
Aylin bu geceki baloya -en sevdiği elbisesi olan- mavi payetli elbisesiyle geldi.
4-20=-16
Not: Cümle içinde sayı adları yineleniyorsa kısa çizgi konmaz. (Üç beş kişiydik)
Uzun Çizgi
- Satır başında konuşmaları göster amacıyla,
- Tiyatro metinlerinde karakterin -konuşanın- isminden sonra kullanılır. Konuşma çizgisi de denir.
Eğik Çizgi
- Şiirlerin dizeleri yan yana yazılıyorsa,
- Adres yazarken,
- Tarihlerin yazımında,
- Dil bilgisinde eklerin farklı biçimini gösterirken,
- Genel ağ adreslerinde,
- Matematikte bölme işlemlerinde,
- Birimler arası orantıyı göstermek için eğik çizgi kullanılır.
Ne içindeyim zamanın/ Ne de büsbütün dışında
... Altındağ/Ankara
19/05/1923
-dıkça/-dikçe
90/3=30
g/sn
Ters Eğik Çizgi
- Bilişim uygulamalarında dizinleri ayırt etmek için kullanılır.
Tırnak İşareti
- Bir kişin söylediklerini veya bir yazıdan alınan bölümleri hiçbir değişiklik yapmadan aktarıldığında,
- Özel olarak vurgulanmak istenen sözler,
- Cümle içinde eser veya yazı adları,
- Bilimsel çalışmalarda kaynakça verirken makale adları tırnak içine alınır.
"Çok acıktım, bir şeyler hazırla." diye karısına seslendi.
Konferansta "kadın hakları" konusu ele alındı.
Geçen hafta öğrencilere "Kuyucaklı Yusuf" adlı eser okutuldu.
Not: Tırnak içinde bulunan ifadelerin sonunda kullanılan noktalama işaretleri de tırnak içine alınır. Tırnak içinde kullanılan sözlerden sonra gelen ekleri ayırmak için noktalama işaretleri kullanılmaz.
Tek Tırnak İşareti
- Tırnak içinde verilen bir cümlenin içinde yeniden tırnak içine alınması gereken bir bölümde tek tırnak işareti kullanır.
"Askerde bana 'Deli Çavuş' derlerdi." diye söze başlayan Ahmet, askerlik anılarını anlatmaya başladı.
Denden İşareti
- Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında alt alta gelen aynı sözlerin veya söz gruplarının tekrar yazılması yerine denden işareti kullanılır.
İsim fiil
Sıfat "
Zarf "
Yay Ayraç
- Cümlede anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ifadeler için kullanılır. Yay ayraç içindeki ifade yargı bildiriyorsa (yüklemi varsa) noktalama işareti konur.
- Özel ve cins isme ait ek ifadeler verilirken,
- Tiyatro veya senaryo gibi metinlerde konuşan kişinin hareketlerini, duygu durumunu açıklamak için,
- Bilimsel yazılarda kaynakça gösteriminde alıntı yapılmış ifadenin kaynakçası gösterilirken,
- Alıntılarda alınmayan kelime veya bölümler gösterilirken yay ayraç içinde üç nokta kullanılabilir.
- Kinaye ve küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.
- Net olarak bilinmeyen bir bilgiyi kesin olmadığını göstermek amacıyla yay ayraç içinde soru işareti konur.
- Bir yazıda maddeler gösterilirken sayı yada harften sonra kapama işareti konur.
Hiddetle bağıran bu adam karşısında (Bugün hatırladıkça hâlâ irkilirim.) çevredekiler ne yapacağını şaşırdı.
Sıfat fiil (ortaç) bu cümlede yok.
Akın— (Sinirli bir şekilde yerinden fırladı.) Ne yapmaya çalışıyorsun?
A) B)
Köşeli Ayraç
- Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda,
- Metin çevirilerinde çalışmayı yapan kişinin eklediği sözcük ve ekleri gösterirken,
- Kaynak olarak verilen kitap yada makaleleri ayrıntılı olarak gösterirken köşeli ayraç kullanılır.
Kesme İşareti
- Özel adlara getirilen ekleri (iyelik, durum, bildirme) ayırırken,
- Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için,
- Kısaltmalara gelen ekleri ayırmak için,
- Sayılara getirilen ekleri ayırmak için,
- Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için,
- Seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için,
- Bir ek veya harften sonra gelen eki ayırmak için kesme işareti kullanılır.
Türkiye'nin, Yeni Çağ'ın, Yükselme Dönemi'nin, Milli Eğitim Temel Kanunu'na, Osmanlı Devleti'nin, Batı'da (Batı medeniyeti anlamında kullanılmıştır.)
Aslı Hanım'dan
TDK'nin
1999'da, 7,3'lük
19 Mart'ta
Bi' dur artık.
a'dan z'ye
Not: Özel adlar için açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır. Belli bir kanun, tüzükten bahsedildiğinde büyük harfle yazılan kanun ve tüzüğün ek alması durumunda kesme işareti kullanılır. (Adı geçen Yönetmelik'in 2'inci maddesine göre ...)
Avrupa Birliği ifadesine ek getirildiğinde kesme işareti kullanılır. Kurum kuruluş adlarına ek getirildiğinde kesme işareti konmaz. (Türkiye Büyük Millet Meclisine)
Özel adlara getirilen yapım ekleri ve çokluk eklerinden sonra kesme işareti ile ayrılmaz.(Türklerin, Atatürkçülüğün, Ahmetlerin, Muratgilin)
Yazımı kuralları için: https://www.zumrutagac.com/2019/01/bilinmesi-gereken-yazm-kurallar.html
Yorumlar
Yorum Gönder