Bilinmesi Gereken Yazım Kuralları

Türkçenin imla ve noktalama kurallarına uygun olarak kullanılması yazı dilinin etkili bir biçimde kullanılması açısından önemlidir. Yazı dilinde yapılan imla ve noktalama hataları metin ne kadar iyi hazırlanmış olursa olsun etkililiğinin azalmasına sebep olacaktır ve metnin değerini düşürecektir. Bu nedenle iyi bir metin hazırlamanın ilk şartlarından biri de yazım ve noktalama konusuna hakim olmaktır.

Türkçenin imla kuralları günümüze varana kadar birçok kez değişime uğramıştır. Belki de bu nedenle Türkçenin yazım kuralları sık sık karıştırılmakta ve hata yapılmaktadır. Şimdi kısaca yazım kurallarını inceleyeceğiz.

YAZIM KURALLARI

Soru Eki mı/mi'nin Yazılışı

Bu ek genel olarak ayrı yazılır ve kendisinden sonra ek alırsa bu ekler bitişik olarak yazılır.
Soru eki dışında kullanıldığı takdirde de ayrı yazılır.

Örnek:

Bırakır mısın?

Akıllı mı akıllı!

Not: Birleşik fiillerde mi soru eki iki kelimenin arasına da girebilir: Vaz mı geçtin?

Bağlaç Olan da/de'nin Yazılışı

Bağlaç olan da/de ayrı yazılır.

Örnek:

Zor da olsa sorun çözüldü.

Not: Ayrı yazılan da/de hiçbir zaman ta/te şeklinde yazılmaz. Da/de bağlacı kendisinden önce gelen kelimeyle kesme işaretiyle ayrılmaz. Ya da ayrı yazılır.

Bulunma Durum Eki Olan da/de/ta/te'nin Yazılışı

Bir kelimeye bulunma durum eki olan da/de gelirse bitişik olarak yazılır.

Örnek:

Kitapta Batı müziği detaylı olarak ele alınmış.

Bağlaç Olan ki'nin Yazılışı

Bağlaç olan ki ayrı yazılır.
Belki, çünkü, halbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki ifadeleri kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır.
Şüphe ve pekiştirme görevinde kullanılan ki ayrı yazılır.

Örnek:

Bilmem ki ne yapsam?

Kapı açık mı ki?

Seni öyle göreceğim geldi ki.

İle'nin Yazılışı

Ayrı ve bitişik olarak yazılabilir. Bitişik yazıldığında i ünlüsü düşer ve sonu ünlü ile biten bir kelimeye bağlanırsa ara y kaynaştırma ünsüzü girebilir.

Örnek:

Sevgiyle (Sevgi ile) Aşkla (Aşk ile)

Fiil Çekimi ile İlgili Yazılışlar

-a, -acak, -alım, -eyim, -an gibi eklerden önce gelen ünlü veya ekin geniş ünlüsü söyleyişe bakılmaksızın a/e ile yazılır.

Örnek:

gelmeye, gelmeyeceksin, geleyim, gelmeyelim, gelmeyen

Mastarlara Gelen Eklerin Yazılışları

-ma/-me ile biten mastarlarsa -a/-e/-ı/-i eklerinden biri geldiğinde araya y koruyucu ünsüzü girer.

Örnek:

konuşmaya sevmeye

Ek Fiilin Yazılışı

idi/imiş/ise ayrı yazılabileceği gibi bitişik olarak da yazılabilir. Yazılan kelimelerin sonu ünsüz ise i ünlüsü düşer ama sonu ünlü ise y kaynaştırma ünsüzü araya girer.
Ek fiilin zarf fiil almış hali iken ayrı yazıldığı gibi bitişik olarak da yazılabilir. Bitişik olarak yazıldığında baştaki i harfi düşer ama kelimenin sonu ünlü ile bitiyorsa y ünsüzü araya girer.

Örnek:

Yalnızdı (Yalnız idi) Alırsa (Alır ise) Neyse (Ne ise)

Kampüsteyken (Kampüste iken)

Pekiştirmeli Sözcüklerin Yazılışı

Sıfat veya zarf görevindeki pekiştirmeli sözcükler bitişik yazılır.

Örnek:

apaçık güpegündüz

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Cümlenin ilk harfi,
Dizelerin ilk harfi,
Özel isimlerin ilk harfi, (kişi adları, takma adlar, kişi adlarında sonra gelen unvanlar, özel adın yerine kullanılan makam ve unvan sözleri, saygı bildiren makam ve mevki sözleri, hayvanlara verilen isimler, millet isimleri, dil ve lehçe adları, devlet adları, din ve mezhep adları, din ve mitoloji ile ilgili özel adlar, gezegen ve yıldız adları, yer adları, cadde ve sokak adları, yapı adları, kurum ve kuruluş adları, yer bildiren özel isimlerde kısalmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, kanun ve tüzük gibi ifadelerin genel adlarının her kelimesi, gazete ve sanat eserlerinin adları, ulusal ve resmi bayram adları, kurultay ve açık oturum gibi toplantıların adları, tarihi olay ve dönem adları, özel adlardan türetilen bütün kelimeler)
Düşünce, yaşam tarzı, politika gibi anlamlar bildirdiğinde doğu ve batı sözlerinin ilk harfi,
Yer, millet ve kişi adlarıyla yapılan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle yazılır.
Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları,
Tabela ve levhalarda geçen kelimelerin ilk harfi,
Kitap, bildiri, makale gibi metinlerin ana başlıktaki kelimelerin tamamı; alt başlıktaki kelimelerin ilk harfi,
Kitap ve dergilerde bulunan resim ve tabloların altında yer alan açıklama ifadeleri büyük harfle başlar.

Örnek:

İstiyorum.

Ne içindeyim zamanın/ Ne de büsbütün dışında

Ahmet Hamdi Tanpınar Tarhan (Ömer Seyfettin) Deli Ozan (F. N. Çamlıbel)

Deli Petro Mimar Sinan Yüzbaşı Cengiz Uzak Doğu

Sayın Vali Karakeçili Kırgızca Türkiye Cumhuriyeti

Müslümanlık Zeus Venüs Batı medeniyeti

İç Anadolu Aral Gölü Asya Yakası Zafer Meydanı (yer adı)

Ziya Gökalp Bulvarı Bilge Kağan Anıtı Ankara Kalesi

Köşk'e (özel isimler kısaltmalı söylendiğinde) Milli Kütüphane

Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Medeni Kanun Türk Bayrağı Tüzüğü

Aydaki Kadın (Roman) Cumhuriyet Bayramı Anneler Günü

Tanzimat Dönemi'nde Türkçü Hindistan cevizi

Antep fıstığı 12 Mart 1921

Not: İki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz. İki noktadan sonra özel ad niteliğinde olmayan ifadeler büyük harfle başlamaz. Rakamla başlayan cümleden sonra gelen ifade özel ad değilse büyük harfle başlamaz. Akrabalık bildiren ifadeler küçük harfle başlar: Sevim abla vb. Dünya, güneş ve ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle yazılır. Özel ada dahil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. kelimeler küçük harfle başlar: İstanbul ili, Koyunlu köyü vb. Özel ada dahil olmayan dergi, gazete vb. kelimeler küçük harfle yazılır: Kaplumbağa Terbiyecisi tablosu vb. Özel adların tamamı büyük harfle yazılmadığı sürece kitap, makale, kurum adı vb. özel adlarda sadece ilk harf büyük yazıldığında ve, ile, veya, ya, mı, mi gibi kelimeler küçük harfle yazılır: Kırmızı ve Siyah. Müzikte kullanılan makam ve tür adları küçük harfle yazılır. Para birimleri küçük harfle yazılır. Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa küçük harfle yazılır: allahlık (saf kimse).

Birleşik Kelimelerin Yazılışı

Bitişik yazılan birleşik kelimeler:

Ses düşmesine uğrayan kelimeler,
Özgün biçimleri tek heceli bazı Arapça kelimeler,
Kelimelerin her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlam değişikliğine uğradığında bu tür kelimeler, (Bitki adları, hayvan adları, alet ve eşya adları, hastalık adları, yiyecek adları, oyun adları, renk adları, gök cisimlerinin adları, biçim ve motif gibi adlar bitişik olarak yazılır. Ayrıca oğlu, kızı gibi kelimeler yapıldığında da bitişik yazılır.)
-a, -e, -ı, -i, -u, -ü zarf fiil ekleriyle bilmek, vermek, kalmak, yazmak, gelmek, durmak fiileriyle yapılan tasviri ifadeler,
Bir veya iki ögesi emir ifadesi ile kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler,
Sıfat fiil ekleriyle (-an, -ası ...) kurulan kalıplaşmış kelimeler,
Her iki kelimesi belirli geçmiş zaman (-dı, -tı) olan veya geniş zaman (-r, -ar) ekleri olan ve kalıplaşmış birleşik kelimeler,
İkinci kelimesi belirli geçmiş zaman olan birleşik kelimeler,
Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler,
İki veya daha fazla kelimenin birleşmesiyle oluşmuş kişi adlar, soyadları, lakapları,
İki ya da daha çok kelimenin birleşmesiyle oluşmuş yer adları, (il, ilçe, semt, mahalle vb.)
Kişi adları ve uvanlardan oluşmuş mahalle, meydan vb. yer ve kuruluş adlarında, unvan kelimesi sonda ise,
Ara yönleri belirten kelimeler,
Dilimizde her iki ögesi de asıl anlamı koruduğu halde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olan kelimeler, (Baş sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları, başı sözcüğüyle oluşturulan sıfat tamlamaları, ağa ve hanım gibi sözlerle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.)
Biraz, birçok, birçoğu, birkaç, birkaçı, birtakım, herhangi, hiçbir, hiçbiri belirsizlik sıfat ve zamirleri,
Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler,
Hane, name, zade kelimeleriyle kurulan birleşik kelimeler,
-zede ile oluşturulmuş birleşik kelimeler,
Farsça kurala göre oluşturulmuş kelimeler,
Arapça kurala göre oluşturulmuş kelimeler,
Müzikte kullanılan makam adları,
Kanunda bitişik geçen ya da bitişik olarak tescil edilmiş olan kuruluş adları,
Renk adları ile kurulan bitki, hayvan, hastalık adları bitişik olarak yazılır.

Örnek:

birbiri (biri biri=ses düşmesi) sütlaç (sütlü aş) darbetmek (darp Arapça kökenli)

ayşekadın (fasulye) akşamsefası (çiçek) akbaş (kuş)

itdirseği (arpacık) sıçankuyruğu (törpü) turnageçidi (fırtına)

kedidili (bisküvi) beştaş (oyun adı) Altıkardeş (yıldız kümesi)

elkızı Köroğlu yazadurmak

öleyazmak kapkaç (emir kipleriyle) unutmabeni (çiçek, emir kipi)

karıncaezmez (merhametli) kuşkonmaz çıtkırıldım

fırdöndü kaptıkaçtı okuryazar

çakaralmaz (kalitesiz) gerçeküstü şuuraltı

Boynueğri Mehmet Paşa (lakap) Çanakkale Yenimahalle

Necatibey (mahalle) başkahraman yüzbaşı

paşababa hanımanne kahveevi

dayızade selzede Misakımillî (Farsça kurala göre)

aleykümselam (Arapça kural) Acembuselik (müzik m.) Genelkurmay (kuruluş adı)

karadut alabalık kuzeybatı (ara yön)

Not: Müzikte oluşturulan usul adları ayrı yazılır: ağır aksak.

Ayrı yazılan birleşik kelimeler:

Etmek, eylemek, edilmek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller, ilk kelimesinde herhangi bir ses düşmesi ya da ses türemesi olmazsa,
Birleşme sırasında kelimelerin hiçbiri ya da ikincisi anlam değişikliğine uğramamışsa, (Hayvan türlerinin adları, bitki türlerinin adları, nesne ve eşya adlarıyla kurulan birleşik kelimeler, yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler, durum ve olgu bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik ifadeler, bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler, yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik ifadeler, yiyecek ve içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler, gök cisimlerinin adları, organ ya da organ adı yerine geçen sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler, benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatan bitki ve hayvan adlarıyla kurulan birleşik kelimeler, zamanla ilgili birleşik kelimeler ayrı yazılır)
-r, -ar, -er, -mez, -maz, -an, -en sıfat fiilleri ile kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler,
Renk kelimesi veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamlaması yapısındaki kelimeler,
Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar,
Yer adlarında kullanılan yön bildiren ifadeler,
Dış, iç, sıra sözleriyle oluşturulan birleşik kelimeler ve terimler,
Somut olarak belirtilen alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelimeler ve terimler,
Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, orta, büyük, küçük, iç, dış, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluşan birleşik kelimeler ve terimler,
Kişi adlarıyla oluşturulmuş mahalle, semt gibi yer adları ya da kuruluş adlarında sondaki unvan hariç şahıs adları ayrı yazılır.

Örnek:

arz etmek   kul olmak (Ses değişikliği yok.) kedi balığı (hayvan türü)

Ankara keçisi beşparmak otu   ölmez çiçek (bitki türü)

kuzu mantarı   yer elması   Frenk gömleği (nesne adı)

çekme demir   tuz ruhu   köprü yol (viyadük, ulaşımla ilgili)

Ay tutulması (Olay bildirir.) baş ağrısı   iş birliği

halk bilimi   dil bilgisi su küre

koz helva (yiyecek adı) çiğ köfte kuru yemiş (yiyecek adı)

Kutup Yıldızı (gök cismi) gök taşı hava taşı

aşık kemiği köpek dişi (organ adı) kuyruk sokumu

çöpsüz üzüm (insan niteliği) bağ bozumu (zamanla ilgili) gün ortası (zamanla ilgili)

uçan daire (sıfat tamlaması) ölmez çiçek çivit mavisi (renk adıyla)

koyu mavi (renk tonu) Orta Anadolu (yer adlarında yön belirten kelimeleri kullanımı)

ceviz içi (iç, dış sıra sözlerinin kullanımı) yasa dışı

aklı sıra üst kat (alt, üst... ifadelerinin kullanımı) alt yazı

Not: Çiçek dışında anlamlar taşıyan suçiçeği (hastalık); ot dışında anlam taşıyan ağızotu (barut) bitişik yazılır.

Deyimlerin Yazılışı

Deyimler ayrı yazılır.

Örnek:

etekleri zil çalmak yüz görümlüğü kulak asmak yağlı kuyruk

İkilemelerin Yazılışı

İkilemeler ayrı yazılır.
m harfi ile yapılan ikilemeler ayrı yazılır.
İsim durum eki ve iyelik eki ile yapılan ikilemeler de ayrı yazılır.

Örnek:

eski püskü gide gele sere serpe soy sop dolap molap iç içe

Alıntı Kelimelerin Yazılışı

Çift ünsüz ile başlayan Batı kökenli kelimeler aralarına ünlü konmadan yazılır. (birkaçı hariç)
İçinde yan yana iki veya daha fazla ünsüzü bulunan Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasında ünlü konmadan yazılır.
İki ünsüzle biten Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır.
Batı kökenli alıntıların içindeki ve sonundaki g ünsüzleri olduğu gibi korunur.
Bilim, sanat ve uzmanlık alanında kullanılan bazı terimler özgün biçimini korur.
Latin yazı sistemini kullanan dillerden alınma deyim ve sözler korunur.

Örnek:

tropikal Hristiyan spiker orkestra psikiyatr teyp katalog

Veni, vidi, vici (Geldim, gördüm, yendim.).

deseptyl (eczacılık)

Sayıların Yazılışı

Cümlede harfle,
Saat, para tutarı, ölçü, istatistik ilişkin sayılar rakamla,
Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı,
Ticari belgelerde geçen sayılar bitişik,
Yüzde ve binde işareti kullanılan sayılar ve işaret bitişik,
Adları sayılardan oluşan iskambil oyunları bitişik,
Sıra sayıları yazıyla ya da rakamla,
Kesirlere getirilecek ekler alttaki sayı esas alınarak,
Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla yazılır.
Sayılarda kesirler virgülle ayrılır.
Dört veya daha fazla basamaklı sayılarda sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılır ve araya nokta konur.
Saat ve dakika metin içinde harf ile de yazılabilir.
Dört basamaklı ve üzerindeki sayılar kolay okunabilmesi için bin, milyon, milyar gibi ifadeler kullanılabilir.

Örnek:

altı ayda bir 7.000 kitap 21.30'da 1500 kilometre bin dört yüz doksan

7 milyar 200 milyon plastik %10 I. Viyana Kuşatması

19'uncu veya 19. (19.'uncu yanlış kullanım) onar (10'ar yanlış kullanım) 7/10'u

Not: Zorunluluk olmadığı sürece cümle rakamla başlamaz.

Noktalama işaretleri için: https://www.zumrutagac.com/2019/01/noktalama-isaretleri-nasl-kullanlr.html

Edebiyat Geçidi

Bu Blogda Ara

Bilinmesi Gereken Yazım Kuralları

Yorumlar

Yorum Gönder