Servet-i Fünûn topluğunun roman türünde en başarılı örneklerini veren sanatçı olan Halid Ziya Uşaklıgil, babasına okuduğu yerli ve çeviri romanlar sayesinde edebiyata ilgi duymaya başladı. Nevruz, Ahenk, Hizmet gazetelerini çıkaran Halid Ziya, Recaizâde Mahmud Ekrem'in etkisiyle 1896'da Servet-i Fünûn Topluluğuna katılmıştır. Bu topluluğa katılmasıyla birlikte dergide yayımlanan romanlarıyla büyük bir şöhrete ulaşmıştır.
Halid Ziya roman türünü ciddiye almış ve bu türü incelemiştir, romanları sağlam bir kuruluşa sahiptir, yazar kurguya hakim olmakla birlikte romanı nasıl bitireceğini, olayların akışını sağlam bir şekilde oturtmuştur. Hikaye adlı yazısında Batı romanının tarihini anlatmıştır. Romanlarında "süslü nesir" geleneğin devam ettiren sanatçı, Fransız etkisinde kalmakla birlikte karakterleri yerlidir. Halid Ziya'nın eserlerindeki dili, Servet-i Fünûn nesrinin dilidir. Osmanlıcaya bağlı olan sanatçının dili, Arapça ve Farsça kelimelerle ve tamlamalarla doludur. Modern Türk romanının kurucusu olarak değerlendirilen yazar, romanlarında olayları kronolojik bir sıraya dayanarak anlatmaz, geriye dönüş tekniğiyle kahramanın geçmişini hatırlatmış, karakterlerin psikolojilerine yer vermiştir. Halid Ziya'nın romanları karakter açısından oldukça çeşitlidir. Farklı sosyal çevrelerden, farklı uğraşlara sahip karakterler yaratmıştır. Kahramanları yer yer idealize ettiği görülür. (Aşk-ı Memnu'da, teknik, dil, üslup vb. yönlerden tamamıyla başarılı bir şekilde uygulamış ilk romandır. )
Romanlarında aşk, batılılaşma gibi konuların üzerinde duran sanatçı, bunu yaparken insan-çevre ilişkisini temel almış, birey iç dünyası ile sosyal çevrenin ilişkisinin yansıtmıştır. Bunu yaparken devrin siyasi-sosyal şartlarına değinmemiş, sadece karakterin yaşadığı çevreyi ele almıştır. (Bunun nedeni siyasi baskı)
Yazın hayatına tercümeyle başlayan sanatçı, Halid ve Mehmed Halid takma adlarını kullanmıştır. İlk romanını Hizmet gazetesindeyken yayımlanmış, Sefile adındaki bu romanı İslam'a aykırı olduğu gerekçesiyle eleştirilmiş ve kitap halinde basılamamıştır.
Yazarın ilk romanlarında aşk ön planda tutulmakla birlikte baş kahramanları genç kadınlar olan romantik aşk romanlarıdır. Yazar romanlarında aşkı ön planda tutarken bir yandan aşka realist(gerçekçi) bir şekilde yaklaşmaktadır. Hayata romantik bir bakışla bakan insanların sadece üzüleceğine ve başarılı olamayacaklarına inanan yazar, okuyucuya da bu düşüncesini eserleriyle kanıtlamaya çalışır. Mai ve Siyah romanıyla birlikte yazar, aşkı geri plana atıp ve sosyal hayatı öne çıkarmaya başlamıştır. Bu eserinde romantik bir karakter olan ve duygularıyla hareket eden baş kahramanı (Ahmed Cemil) sadece iç dünyasıyla değil sosyal çevredeki konumuyla vermiştir. Kahraman olaylara romantik bir bakış sergilediği için sadece aşk hayatında değil sosyal hayatındaki olaylar karşısında da başarısız olur. Baş karakteri şair olan romanda aynı zamanda edebiyattaki doğu-batı çatışması işlenir.
Aşk-ı Memnû'da batılılaşma konusunun işlendiği romanlarından biridir. Romanda Batı müziği hayranlığı, piyano ve Fransız kültürünün yansımaları görülmektedir. Kırık Hayatlar'da ise yine batılılaşmanın işlendiği bir romanıdır.
Roman türünün yanı sıra küçük hikaye türünde de başarılı eserler veren sanatçı, bu eserlerinde İstanbul çevresinin dışına çıkmış ve farklı çevreleri anlatmıştır.
1901'de topluluğun dağılmasıyla birlikte Halid Ziya'da devrin diğer sanatçıları gibi II.Meşrutiyet'e (1908) kadar yazın hayatına ara vermiş bu dönemde tekrar yazmaya başlamıştır ama Servet-i Fünûn topluluğundayken yakaladığı başarıya ulaşamamıştır. 1923'ten sonra dildeki sadeleşme (Türkçeleşme) hareketinin etkisiyle romanlarının dilini sadeleştirerek yeniden bastırmıştır.
- İlk yazısı Hazine-i Evrak'ta Deniz Danası adıyla çıktı.
- İlk edebi yazısı Tercüman-ı Hakîkat'ta Aşkımın Mezarı adıyla yayımlandı.
- Yazarın evin içinden evin dışına çıktığı ilk romanı Ferdi ve Şürekâsı'dır.
Eserleri:
- Sefîle (Roman)
- Nemîde (Roman)
- Bir Ölünün Defteri (Roman)
- Ferdi ve Şürekâsı (Roman)
- Mâi ve Siyah (Roman)
- Aşk- Memnû (Roman)
- Kırık Hayatlar (Roman)
- Nesl-i Ahîr (Roman)
- Bir İzdivacın Târih-i Muâşakası (Hikaye)
- Bir Muhtıranın Son Yaprakları (Hikaye)
- Küçük Fıkralar (Hikaye)
- Nâkil (Hikaye)
- Bu muydu? (Hikaye)
- Heyhat (Hikaye)
- Sepette Bulunmuş (Hikaye)
- Bir Yazın Tarihi (Hikaye)
- Solgun Demet (Hikaye)
- Bir Şi'r-i Hayâl (Hikaye)
- Bir Hikaye-i Sevda (Hikaye)
- Hepsinden Acı (Hikaye)
- Aşka Dair (Hikaye)
- Onu Beklerken (Hikaye)
- İhtiyar Dost (Hikaye)
- Kadın Pençesi (Hikaye)
- İzmir Hikayeleri (Hikaye)
- Bir Acı Hikaye (Anı, oğlu Halil Vedad'ın intihar etmesinden sonra yayımladı)
- Kırk Yıl (Anı)
- Saray ve Ötesi (Anı)
- Kâbus (Tiyatro)
- Füruzan (Tiyatro)
- Fare (Tiyatro)
- Mezarden Sesler (Mensur Şiir)
- Mensur Şiirler (Şiir)
- Kenarda Kalmış (Makale)
- Sanata Dair (Makale)
- Hikaye (Eleştiri)
Yorumlar
Yorum Gönder